Απάντηση στη θέση που πήρε ο ιστορικός κ. Πασπαλιάρης, σχετικά με το θέμα που προκάλεσε η τοποθέτηση μνημείου στα Βροχεία.

Μια άλλη απάντηση στην «ωραία ερώτηση»

Ο εορτασμός της επετείου των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 έδωσε σε πολλούς την ευκαιρία να προβάλουν αξιώσεις για ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών και άλλων σκοπιμοτήτων. Η ιστορία, όμως, δεν γράφεται «κατά τες συνταγές» κανενός μάγου ούτε κατά τις επιθυμίες κάποιου Καππαδόκη, για να θυμηθούμε τον Καβάφη.

Δυστυχώς, προ ημερών ο Δήμαρχός μας κ. Ζορμπάς κοινοποίησε την απάντηση που έλαβε από τον ιστορικό κ. Π. Πασπαλιάρη στην «ωραία ερώτηση», που του απηύθυνε, σχετικά με το νεοφανές «πρόβλημα» του σημείου αποβίβασης του Ιω.  Καποδίστρια: Αίγινα ή Βροχεία; Εμείς, «οι απλοί πολίτες (που δεν είμαστε ιστορικοί)», αλλά είναι η «συνεισφορά μας ενθουσιώδης» και γι’ αυτό ο εκ Ναυπλίου ιστορικός μάς αντιμετωπίζει με «ταπεινότητα και σεβασμό», καταθέτουμε σήμερα νηφάλια και καλοπροαίρετα μετά από σχολαστική έρευνα όχι τη δική μας γνώμη ή άποψη αλλά τα γεγονότα, όπως στις πηγές διασώζονται, καθώς και εμείς ασχολούμαστε «με το αποτύπωμα του Κυβερνήτη αρκετά χρόνια τώρα».

Υποστηρίζει, λοιπόν, ο κ. Πασπαλιάρης ότι  «υπάρχουν δύο απόψεις», η εξής μία, όπως ο ίδιος με ευκολία ερμηνεύει ό,τι διασώζει ο μεγάλος αγωνιστής και ιστορικός Ν. Κασομούλης στα «Ενθυμήματα στρατιωτικά», τ. Γ΄ σ. 9-10:
«Όλος ο λαός κάθε τάξεως, άντρες, γυναίκαις, μικρά παιδιά έτρεξαν εις την Περιβόλαν» όπου έμελλεν να αποβιβασθεί ο Κυβερνήτης. Κι αυτός, μόλις δόθηκε το σημείο εξόδου, μπήκε στη λέμβο και με συνοδεία αξιωματικών, Ελλήνων και ξένων, μέσα σε ζητωκραυγές και κανονοβολισμούς. «Μόλις επάτησεν το έδαφος», σκίρτησαν όλων οι καρδιές και «περιστοιχισμένος από τα μέλη της κυβέρνησης  έφθασε «με χαρίεν αλλά σοβαρόν ύφος και βάδισμα, ασπαζόμενος γύρωθεν» στη Μητρόπολη.

Η περιγραφή, συγκινησιακά φορτισμένη, δεν αναφέρει την ώρα της άφιξης, δεν προσδιορίζει τον τόπο αποβίβασης, δεν καταγράφει τα ονόματα των εκπροσώπων της κυβέρνησης που σπεύδουν να υποδεχθούν τον Κυβερνήτη, και τον απεικονίζει μετά από πεζοπορία 2,5 χιλιομέτρων να καταφτάνει στη Μητρόπολη με χαριτωμένο βάδισμα! Όμως, λίγες σελίδες πριν (Ν. Κασομούλης, ό. π., τ. Β΄ σ. 688) αναφέρεται ότι  « η φρεγάδα Οάσπερτ» μαζί με «τας άλλας δύο, μίαν Γαλλικήν και μίαν Ρωσικήν» έφτασαν νύχτα στην Αίγινα!

Αδιαμφισβήτητο είναι ότι ο Καποδίστριας έφτασε στην Αίγινα μετά από μακρύ και δύσκολο θαλάσσιο ταξίδι 22 ημερών. Έφυγε από την Αγκώνα στις 20 Δεκεμβρίου 1827 και έφτασε στην Αίγινα στις 11 Ιανουαρίου 1828. Ήταν 52 χρόνων, ασθενικής κράσης, και συνοδευόταν, όπως ο Κασομούλης γράφει (ό. π., τ. Γ΄σ.14), από «τον εκ Ρωσίας μεγαλέμπορο Ιω. Δομπόλη», 58 χρόνων, και τον λόγιο Ιακωβάκη Ρίζο Νερουλό, 54 χρόνων. Σύμφωνα με την «άποψη» του κ. Πασπαλιάρη, οι ηλικιωμένοι αυτοί άνδρες, γέροντες για τα δεδομένα της εποχής, μαζί και με άλλους που δεν ονομάζονται, βγήκαν με λέμβο τη νύχτα στο λιμανάκι των Βροχείων (υπήρχε τότε;) και πεζοί, μέσα στο σκοτάδι, διέσχισαν το μονοπάτι που- ίσως!- υπήρχε από την Περιβόλα μέχρι την Αίγινα, για έναν «μισάωρο περίπατο», ακολουθούμενοι από πολιτικούς και αξιωματικούς, ενώ γύρω τούς επευφημούσε πλήθος λαού! Ευφάνταστο σενάριο για…  μυθιστοριογράφους, ασφαλώς!

Ο μεγάλος αγωνιστής και ιστορικός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 Ν. Κασομούλης «υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας» αλλά άρχισε να γράφει τα «Ενθυμήματα στρατιωτικά», όταν ως αξιωματικός βρέθηκε σε καθεστώς αναγκαστικής αργίας, το 1832, τέσσερα χρόνια μετά την άφιξη του Καποδίστρια, και τα τελείωσε το 1842, είκοσι χρόνια από την έναρξη της Επανάστασης. Άλλωστε, για την εξακρίβωση της ιστορικής αλήθειας δεν αρκεί ένας μάρτυρας. Unus testis, nullus testis.

Στη συνέχεια, ο κ. Πασπαλιάρης, απαξιώνει τη μακροσκελή και αναλυτική δημοσίευση της «Γενικής Εφημερίδος της Ελλάδος» (ΓΕΕ), όπου «Εν Αιγίνη, 14 Ιανουαρίου 1828», στον χρόνο που συνέβαιναν αυτά τα γεγονότα, καταγράφει λεπτομερώς την πορεία του Κυβερνήτη από τις 14 Δεκεμβρίου 1827, όταν ξεκινάει από την Αγκώνα, μέχρι που «την 11 <Ιανουαρίου 1828>, περί λύχνων αφάς, άραξεν εις τον λιμένα της Αίγίνης». Και «την επαύριον, 12 Ιανουαρίου», αρχίζοντας από τις «πυροβολικές αντιχαιρετίσεις» των πλοίων τον ακολουθεί βήμα βήμα μέχρι την άφιξή του «εις την προσδιωρισμένην οικίαν». Ρεπορτάζ, θα λέγαμε σήμερα, σε τέσσερις περίπου στήλες, που ωστόσο, όπως λέει ο επιρρεπής σε υποθέσεις κ. Πασπαλιάρης, «κατά τη γνώμη μας οι διατυπώσεις της <εφημερίδας> δεν δικαιολογούν την άποψη» για αποβίβαση του Κυβερνήτη στο λιμάνι της Αίγινας.

Ας δούμε, λοιπόν, τι γράφει σχετικά η άλλη πηγή, που και ο κ. Πασπαλιάρης αναφέρει, το «Ιστορικόν ημερολόγιον της αφίξεως του Ιω. Καποδίστρια στην Ελλάδα» (https://www.academia.edu/44190434) του Κερκυραίου αγωνιστή και ιστορικού Ιω. Θεοτόκη: «11 Ιανουαρίου, ημέρα Τετάρτη, το Warspite φάνηκε στην Αίγινα στις 4μμ, μπήκε στο λιμάνι στις 5.30 και αγκυροβόλησε στις 7 το απόγευμα. Στις 8, η Αντικυβερνητική Επιτροπή και Υπουργοί επισκέφθηκαν τον Καποδίστρια και συνομίλησαν μαζί του για δύο ώρες. «Αφού έληξε η συνάντηση, έδωσε διαταγή, την επόμενη ημέρα κατά τις 11 το πρωί, να τον επισκεφθούν και πάλι μαζί με τους υπόλοιπους Γραμματείς της Επικράτειας…». Και συνεχίζει ο Θεοτόκης: «12 Ιανουαρίου ημέρα Πέμπτη. Το επόμενο πρωί τον επισκέφθηκαν όλοι οι προσκληθέντες … παρατέθηκε πρόγευμα… μετά το πρόγευμα επιβιβάστηκαν σε μία λέμβο οι ελληνικές αρχές σε άλλη ο Κυβερνήτης… Πρώτες έφτασαν στην ακτή οι ελληνικές αρχές, οι οποίες υποδέχτηκαν τον Κυβερνήτη περιστοιχιζόμενες από τον κόσμο που είχε συγκεντρωθεί… μετά κατευθύνθηκαν όλοι προς το προαύλιο του Ναού, όπου υποδέχτηκε τον Κυβερνήτη ο ιερός κλήρος… Εκεί τελέστηκε δοξολογία…»
Δηλαδή: τo “Warspite” με τον Κυβερνήτη αγκυροβολεί στις 7μ.μ. της 11ης Ιανουαρίου, στις 8μ.μ. επισκέπτονται τον Κυβερνήτη μέλη της κυβέρνησης για δύο ώρες. Την επομένη, 12 Ιανουαρίου, στις 11π.μ. στο πλοίο παρατίθεται προγραμματισμένο πρόγευμα στους Έλληνες εκπροσώπους και κατόπιν με λέμβο όλοι φτάνουν στην ακτή, όπου έχει συγκεντρωθεί ο λαός, και όλοι κατευθύνονται στη Μητρόπολη για την επίσημη υποδοχή.

Την ίδια σειρά αφήγησης των γεγονότων ακολουθεί και η ΓΕΕ. Όλα αυτά, όμως, ο κ. Πασπαλιάρης τα αγνοεί ή τα παρανοεί, όταν, για παράδειγμα, γράφει πως «ούτε η εφημερίδα μιλάει για τον προβλήτα του παλιού λιμανιού, αλλά για τον παραλιακό δρόμο από την Περιβόλα («αιγιαλός»), ο οποίος ήταν πολυσύχναστος, και σε κάποιο σταυροδρόμι ανέβαινε προς στην πόλη». Παραλιακός δρόμος από την Περιβόλα! Προφανώς, κάποιο τοπογραφικό χάρτη έχει υπόψη ο κ. Πασπαλιάρης και, βέβαια, «ο πολυσύχναστος παραλιακός δρόμος» θα έπρεπε να ακυρώνει την επιτακτική ανάγκη διάνοιξης αμαξιτής οδού προς την Περιβόλα!

Αλλά και η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (τ. ΙΒ σ. 484), δευτερογενής πηγή αλλά ευρύτατης αποδοχής και κύρους, συνοψίζει: «Η Βουλή, οι λοιπές αρχές και δεκάδες χιλιάδες λαού συγκεντρώθησαν από όλη την Αίγινα στην πρωτεύουσα για να τον υποδεχτούν». Αυτή την «άποψη» έχει υιοθετήσει και η συγγραφική ομάδα του Ιστορικού Λευκώματος «Η Αίγινα του Καποδίστρια» (σ. 65), που εκδόθηκε από τη Βουλή των Ελλήνων και την οποία δεν πιστεύουμε πως αγνοεί ο Δήμαρχος, καθώς κατ’ αποκλειστικότητα το διαθέτει στους δημότες του!

Σ’ ό,τι αφορά το «λιμάνι της Αίγινας»:
Κανείς δεν αμφισβητεί τη μαρτυρία του Ν. Δραγούμη. Στα κείμενα της εποχής του Αγώνα ως λιμάνι της Αίγινας αναφέρεται ο όρμος του Μαραθώνα. Στην ΓΕΕ, τη βασική πρωτογενή πηγή για τα γεγονότα της περιόδου, δημοσιεύεται ότι η καλλιέργεια της πατάτας γίνεται στο «προσδιορισθέν γήπεδον» που «είναι ευρύχωρος και αμμώδης πεδιάς κειμένη πλησίον της πόλεως Αιγίνης». Αναφέρεται, επίσης, ότι «η προς το ανατολικομεσημβρινόν μέρος της πόλεως εκτεινομένη πεδιάς από της οποίας γίνεται αύτη η καλλιέργεια, απέκτησεν ήδη και έναν πλατύν και καλόν δρόμον φθάνοντα έως εις το παράλιον», τον πρώτο δημόσιο δρόμο που διανοίχτηκε στην Αίγινα και στην Ελλάδα. Κανένα άλλο τοπωνύμιο δεν αναφέρεται ούτε υπάρχει αναφορά σε μόλο, που θα διευκόλυνε την αποβίβαση. Αυτός, ρητά λέγεται, κατασκευάστηκε αργότερα, όταν τελείωσε ο δρόμος, και «ευκόλυνεν ικανώς την συγκοινωνίαν της πόλεως με τον λιμένα».

Όπου γίνεται λόγος για ελλιμενισμό μεγάλων πλοίων στην Αίγινα, αναφέρεται «ο όρμος του νησιού μας», «ο όρμος της νήσου ταύτης», «εξ Αιγίνης…έφθασεν ενταύθα». Ο Καποδίστριας σε επιστολή του προς τον Διοικητή Αίγινας (26 Απριλίου 1828) δηλώνει ότι θα μείνει σε απομόνωση λόγω της πανώλης «πλησίον του λιμένος, εις τον κήπον του κ. Βούλγαρη και εις τα πέριξ» (Επιστολαί ΙΙ σ. 54-55), «εις την αγροικίαν του κ. Βούλγαρη απέχουσαν εξ ίσου από την πόλιν της Αιγίνης και από τα πολυάριθμα των συμμάχων δυνάμεων πολεμικά πλοία τα κατά το παρόν εις τον όρμον της νήσου ταύτης αραγμένα (ΓΕΕ έτος Γ΄ αριθ. 32/ 5 Μαΐου 1828). Περιβόλα είναι τότε το όνομα του κτήματος της υδραίικης οικογένειας Βούλγαρη, που εκεί είχε κατασκευάσει κατοικία το 1767. Προφανώς, το πολιτικό κύρος του Γεώργιου και Δημητρίου Βούλγαρη, η επιβλητική κατοικία, το μέγεθος και η λειτουργία του κτήματος ως χώρου καλλιέργειας κηπευτικών, επέβαλαν στην καθημερινή χρήση το τοπωνύμιο «Περιβόλα» στην ευρύτερη αραιοκατοικημένη περιοχή. (Αντίστοιχο κτήμα είχε στην ιδιοκτησία του στην Ύδρα ο Δ. Βούλγαρης, προικώο μάλλον από την γυναίκα του Μαρία Κουντουριώτη, γνωστό και ως περιβόλι του Κόνσολα ή Κούσουλα, μέχρι σήμερα).

Στο λιμάνι της πόλης της Αίγινας είναι παγκοίνως γνωστό ότι δεν αγκυροβολούσαν μεγάλα πλοία. «Αι λέμβοι δεν ήγγιζον εις αυτόν <τον λιμένα> ει μη μετά δυσκολίας» γράφει η ΓΕΕ (έτος Δ΄1829 αριθ. 26/30 Μαρτίου). Δηλαδή, έφταναν λέμβοι με δυσκολία, η οποία όμως «εξομαλύνθη. Χάρις εις τας φροντίδας του κ. Άου», ο οποίος γράφει: «επλούτισα την Αίγιναν δι’ ωραίας, ευρυχώρου και μονίμου προκυμαίας» (S. G. How, Ημερολόγιο από τον Αγώνα 1825-1829, σ. 224). Δηλαδή, αν και υπήρχε παλιά, μικρή, πρόχειρη, ανάλογα με τις συνθήκες προκυμαία, κατασκευάσθηκε νέα, μεγάλη και μόνιμη, σε σταθερή θέση! Όσο για τη διάρκεια της λεμβοδρομίας, το ταξίδι Αίγινα –Επίδαυρος με καΐκι τον 19ο αι. διαρκούσε 2,5 περίπου ώρες.

Προφανώς, ο κ. Πασπαλιάρης αστειεύεται, όταν καταλήγοντας, προτείνει «ως απόδειξη της <δικής του> υπόθεσης να διοργανώσει ο δήμος στις 12 ή 24 Ιανουαρίου αγώνα δρόμου από την Περιβόλα προς την εκκλησία» – που ήδη έγινε στις 17/10 !– « και έναν περίπατο για όσους δεν μπορούν να τρέξουν, αλλά θα συζητήσουν τα γεγονότα εκείνης της ημέρας»! Ίσως μ’ αυτό το σκεπτικό να ακυρώθηκε το δρώμενο που είχε προαναγγελθεί και παραγγελθεί σε καλλιτέχνη του θεάτρου με συμμετοχή Αιγινητών εθελοντών και θέμα την άφιξη-υποδοχή του Καποδίστρια στο παλιό λιμάνι της πόλης, στο πλαίσιο του εορτασμού της επετείου της εθνικής παλιγγενεσίας.

Δυστυχώς, υπάρχουν σοβαρότερα και σημαντικότερα πράγματα (για παράδειγμα, η λειτουργία του Κυβερνείου, η αποπεράτωση των εργασιών στο Ορφανοτροφείο, η αποκατάσταση του Εϋνάρδειου, η συντήρηση του Πύργου του Μάρκελλου και του Δημοτικού θέατρου), για τα οποία χρειάζεται ο δήμος να συσπειρώσει όλους τους δημότες, χωρίς κακόγουστες φιέστες και διχαστικές επιλογές.
Και ευτυχώς, ο κ. Δήμαρχος δεν θα χρειασθεί να καλέσει πάλι τον κ. Πασπαλιάρη για το θέμα της πρώτης πρωτεύουσας της Ελλάδας, καθώς ο ιστορικός έχει ήδη αποφανθεί στο βιβλίο του «Ιωάννης Καποδίστριας, Οι Μεγάλοι Έλληνες», τ.1, Αθήνα 2009, σ.150: Ο Καποδίστριας  «μετέφερε την πρωτεύουσά του στο Ναύπλιο, που έμελλε να είναι και η πρώτη πρωτεύουσα του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους»!

Αίγινα, 23 Οκτωβρίου 2021

Σίλα Αλεξίου, Γιώργος Καλόφωνος, Γιώργος Μπήτρος: Μέλη της Επιτροπής του Δήμου Αίγινας «Αίγινα 2021»

Λίνα Μπόγρη- Πετρίτου, Γιώργος Μπόγρης, Φωτεινή Γιωτάκη, Ιωάννης Δέδες Προνόη Θεολογίδου, Διονύσης Καλαμάκης: Μέλη της Επιτροπής του Δήμου Αίγινας «Αίγινα 2021, Συγγραφείς του Ιστορικού Λευκώματος του Δήμου Αίγινας «Η Αίγινα του Καποδίστρια» Γιάννης Προβής, Μέλος της Επιτροπής του Δήμου Αίγινας «Αίγινα 2021, Επιμελητής του Ιστορικού Λευκώματος του Δήμου Αίγινας «Η Αίγινα του Καποδίστρια»

Σημ. Για την αισθητική του γλυπτού περιμένουμε να μιλήσουν αρμοδιότεροι.