Η Ομάδα Προστασίας Πολιτιστικής Κληρονομιάς Αίγινας, διοργάνωσε και πραγματοποίησε χθες Κυριακή, μία ενδιαφέρουσα ξενάγηση στο βυζαντινό μνημείο της Ομορφοκκλησιάς στην περιοχή των Αγίων Ασωμάτων. Την ξενάγηση που έκανε ο αρχιτέκτονας Ιωάννης Δέδες, παρακολούθησε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον ένα μεγάλο κοινό, που αψήφησε το τσουχτερό κρύο και ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα της Ομάδας Προστασίας Πολιτιστικής Κληρονομιάς Αίγινας.
Ο Ιωάννης Δέδες, αρχικά, περιέγραψε το ιστορικό πλαίσιο της κατασκευής του ναού και στη συνέχεια παρουσίασε στοιχεία που αφορούν στις τοιχογραφίες. Αναλυτικά, μπορείτε να ακούσετε την ξενάγηση στο ηχητικό αρχείο.
Το ιστορικό πλαίσιο του ναού:
(Από την απομαγνητοφώνηση της ξενάγησης). Ο ναός της Ομορφοκκλησιάς και για να γίνω πιο γενικός, η αρχιτεκτονική δεν είναι τίποτα πάρω παραπάνω από πληροφορία και μία ανάγκη να δημιουργηθεί εμπειρία.
Οι ιεροί χώροι, ειδικά, κάνουν αυτό, φέρουν τον άνθρωπο και του δημιουργούν και τον κάνουν να βιώσει μία εμπειρία η οποία τελείται, είτε και όταν δεν τελείται, να μπορεί να νιώσει τη τελείται μέσα.
Ξεκινώντας από αυτό θα πούμε ότι Ομορφοκκλησιά είναι ένα πραγματικά άγνωστο μνημείο της Αίγινας και όπως είπε και κ. Μπήτρος, μπορεί να θεωρείται το σημαντικότερο Βυζαντινό της Αίγινας εγώ θα το πάει να πει παραπάνω και θα πω ότι ίσως είναι το σημαντικότερο χριστιανικό μνημείο που έχει αυτή τη Μητρόπολη Ύδρας Σπετσών και Αιγίνης.
Και αυτό γιατί πέρα από την ιερότητα του χαρακτήρα, έχει πέσει τόσο σημαντικά στοιχεία και τέτοια πληροφορία που παίρνουμε από αυτό, όσο μικρό κι αν φαίνεται, που το ανεβάζεις σκάλες από αλλά, ίσως πιο λόγια, αν θέλετε, μνημεία.
Λοιπόν, ο ναός των Αγίων Θεοδώρων ή αλλιώς Ομορφοκκλησιά δεν είναι τίποτα παραπάνω από το τυπικό νησιωτικό, βυζαντινό τύπο ναού, μονόχωρος, καμαροσκεπής.
Μονόχωρος γιατί έχουμε έναν χώρο όλο κι όλο,καμαροσκεπής γιατί έχουμε καμάρα. Καμαρά έχουμε γιατί λόγω της έλλειψης ξυλείας δεν μπορούμε να έχουμε στέγη, άρα οικονομικότερος τρόπος είναι να χτίσουμε μία καμάρα. Επίσης βάσει της βυζαντινής κοσμολογίας και θεολογίας, η καμάρα αυτή αντιπροσωπεύει και τον κόσμο τον πέρα από εμάς, με το έδαφος να είναι η γη και η κάμαρα να είναι ο ουρανός.
Αυτό θα το δείτε κυρίως στην χαρτογραφία του Κοσμάς του Ινδικοπλεύστη, από τον 7ο αιώνα και μετά όπου πάντα παρουσιάζει τη γει ως ένα τετράγωνο και τον ουράνιο θόλο ως καμάρα, στο κέντρο του Παντοκράτορα. Εδώ δεν τον έχουμε, αλλά θα πούμε κάτι παραπάνω.
Λοιπόν, δομικά, κατασκευαστικά ο ναός είναι κατασκευασμένος από το ντόπιο Αιγινήτικο πωρόλιθο. Πολυ μεγάλοι λίθοι, επιμελώς λαξευμένοι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους, κατά πάσα πιθανότητα από δεύτερη χρήση, γιατί στη Βυζαντινή περίοδο τόσο μεγάλους λίθους δεν χρησιμοποιούμε. Τους βρίσκουμε κάπου έτοιμους, τους φέρνουμε.
Μας βοηθάει το ότι έχουν πέσει λίγο οι τοιχογραφίες, για να μπορούμε να δούμε ότι όπου δεν έχουμε λίθο έχουμε μικρά κομμάτια πλίνθων, τα οποία δημιουργούν αυτό το σύστημα το κλασικό Βυζαντινό.
Αυτό που θα μας ενδιαφέρει περισσότερο έξω, πριν μιλήσουμε για τα μέσα, είναι μία επιγραφή. Αυτή χρονολογεί το ναό και μας δίνει πληροφορίες για την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της Αίγινας αυτή την περίοδο.
Μιλάμε για την ύστερη μεσοβυζαντινή περίοδο, η οποία ξεκινάει από την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους και τελειώνει στην άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς.
Η επιγραφή λοιπόν, μας τον χρονολογεί τον ναό, ως ανακαινιστική επιγραφή το 1289. Είναι μία περίοδος τεταμένη, ότι έχουμε πάρει πίσω την Κωνσταντινούπολη από τους Φράγκους και προσπαθούμε να έρθουμε λίγο στα ίσια μας. Δεν ερχόμαστε, γιατί, ο αυτοκράτορας που αναφέρεται έξω είναι ο Ανδρόνικος Β’ ο Παλαιολόγος. Ο δεύτερος της σειράς των Παλαιολόγων αυτοκρατόρων, μάλλον όχι πολύ ισχυρός ηγέτης, αλλά προστάτης των τεχνών και των γραμμάτων του Βυζαντίου. Γιατί, για παράδειγμα, στην ίδια περίοδο επί Ανδρόνικου Παλαιολόγου έχουμε την ανακαίνιση της μονής της χώρας στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος και από κάτω στην επιγραφή αναφέρεται και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθανάσιος. Ο Αθανάσιος ο Α’, ο Οικουμενικός Πατριάρχης είναι γνωστός ως Όσιος Αθανάσιος ο Νέος και γιορτάζει την 28η Οκτωβρίου. Μέγας ανθενωτικός πατριάρχης, παρόλα αυτά είναι αυτός ο οποίος στήνει το εκκλησιαστικό νομικό σύστημα των νεαρών και ορίζει τον τρόπο με τον οποίο διοικείται η εκκλησία και από το 1989 και μετά.
Αυτή η επαλληλία αυτοκράτορος και πατριάρχου, μας λέει ότι ο ναός αυτός είναι ανακαινισμένος μετά τον Οκτώβριο του 1289, γιατί είναι η περίοδος που αρχίζουν συμπίπτουν.
Αυτό είναι πολύ περίεργο, να βλέπουμε αυτοκράτορα και πατριάρχη σε επιγραφή η οποία είναι σε χώρο ο οποίος είναι λατίνο κρατούμενος.
Η Αίγινα ήδη από το 1204 είναι είναι σαν Βενετούς και αλλάζει, γίνεται μπάλα, μεταξύ του Δουκάτου Αθηνών και Βαρονίας Καρύστου, ανάλογα με το ποιος τη χρειάζεται και ποιος δεν τη χρειάζεται.
Άρα μιλάμε για μία λατινοκρατούμενη περιοχή, με άλλους ηγέτες, με άλλους άρχοντες, αλλά παρόλα αυτά εδώ τολμούν και αναφέρουν τον Βυζαντινό αυτοκράτορα και τον Οικουμενικό Πατριάρχη.
Οι ιεροί χώροι, ειδικά, κάνουν αυτό, φέρουν τον άνθρωπο και του δημιουργούν και τον κάνουν να βιώσει μία εμπειρία η οποία τελείται, είτε και όταν δεν τελείται, να μπορεί να νιώσει τη τελείται μέσα.
Ξεκινώντας από αυτό θα πούμε ότι Ομορφοκκλησιά είναι ένα πραγματικά άγνωστο μνημείο της Αίγινας και όπως είπε και κ. Μπήτρος, μπορεί να θεωρείται το σημαντικότερο Βυζαντινό της Αίγινας εγώ θα το πάει να πει παραπάνω και θα πω ότι ίσως είναι το σημαντικότερο χριστιανικό μνημείο που έχει αυτή τη Μητρόπολη Ύδρας Σπετσών και Αιγίνης.
Και αυτό γιατί πέρα από την ιερότητα του χαρακτήρα, έχει πέσει τόσο σημαντικά στοιχεία και τέτοια πληροφορία που παίρνουμε από αυτό, όσο μικρό κι αν φαίνεται, που το ανεβάζεις σκάλες από αλλά, ίσως πιο λόγια, αν θέλετε, μνημεία.
Λοιπόν, ο ναός των Αγίων Θεοδώρων ή αλλιώς Ομορφοκκλησιά δεν είναι τίποτα παραπάνω από το τυπικό νησιωτικό, βυζαντινό τύπο ναού, μονόχωρος, καμαροσκεπής.
Μονόχωρος γιατί έχουμε έναν χώρο όλο κι όλο,καμαροσκεπής γιατί έχουμε καμάρα. Καμαρά έχουμε γιατί λόγω της έλλειψης ξυλείας δεν μπορούμε να έχουμε στέγη, άρα οικονομικότερος τρόπος είναι να χτίσουμε μία καμάρα. Επίσης βάσει της βυζαντινής κοσμολογίας και θεολογίας, η καμάρα αυτή αντιπροσωπεύει και τον κόσμο τον πέρα από εμάς, με το έδαφος να είναι η γη και η κάμαρα να είναι ο ουρανός.
Αυτό θα το δείτε κυρίως στην χαρτογραφία του Κοσμάς του Ινδικοπλεύστη, από τον 7ο αιώνα και μετά όπου πάντα παρουσιάζει τη γει ως ένα τετράγωνο και τον ουράνιο θόλο ως καμάρα, στο κέντρο του Παντοκράτορα. Εδώ δεν τον έχουμε, αλλά θα πούμε κάτι παραπάνω.
Λοιπόν, δομικά, κατασκευαστικά ο ναός είναι κατασκευασμένος από το ντόπιο Αιγινήτικο πωρόλιθο. Πολυ μεγάλοι λίθοι, επιμελώς λαξευμένοι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους, κατά πάσα πιθανότητα από δεύτερη χρήση, γιατί στη Βυζαντινή περίοδο τόσο μεγάλους λίθους δεν χρησιμοποιούμε. Τους βρίσκουμε κάπου έτοιμους, τους φέρνουμε.
Μας βοηθάει το ότι έχουν πέσει λίγο οι τοιχογραφίες, για να μπορούμε να δούμε ότι όπου δεν έχουμε λίθο έχουμε μικρά κομμάτια πλίνθων, τα οποία δημιουργούν αυτό το σύστημα το κλασικό Βυζαντινό.
Αυτό που θα μας ενδιαφέρει περισσότερο έξω, πριν μιλήσουμε για τα μέσα, είναι μία επιγραφή. Αυτή χρονολογεί το ναό και μας δίνει πληροφορίες για την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της Αίγινας αυτή την περίοδο.
Μιλάμε για την ύστερη μεσοβυζαντινή περίοδο, η οποία ξεκινάει από την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους και τελειώνει στην άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς.
Η επιγραφή λοιπόν, μας τον χρονολογεί τον ναό, ως ανακαινιστική επιγραφή το 1289. Είναι μία περίοδος τεταμένη, ότι έχουμε πάρει πίσω την Κωνσταντινούπολη από τους Φράγκους και προσπαθούμε να έρθουμε λίγο στα ίσια μας. Δεν ερχόμαστε, γιατί, ο αυτοκράτορας που αναφέρεται έξω είναι ο Ανδρόνικος Β’ ο Παλαιολόγος. Ο δεύτερος της σειράς των Παλαιολόγων αυτοκρατόρων, μάλλον όχι πολύ ισχυρός ηγέτης, αλλά προστάτης των τεχνών και των γραμμάτων του Βυζαντίου. Γιατί, για παράδειγμα, στην ίδια περίοδο επί Ανδρόνικου Παλαιολόγου έχουμε την ανακαίνιση της μονής της χώρας στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος και από κάτω στην επιγραφή αναφέρεται και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθανάσιος. Ο Αθανάσιος ο Α’, ο Οικουμενικός Πατριάρχης είναι γνωστός ως Όσιος Αθανάσιος ο Νέος και γιορτάζει την 28η Οκτωβρίου. Μέγας ανθενωτικός πατριάρχης, παρόλα αυτά είναι αυτός ο οποίος στήνει το εκκλησιαστικό νομικό σύστημα των νεαρών και ορίζει τον τρόπο με τον οποίο διοικείται η εκκλησία και από το 1989 και μετά.
Αυτή η επαλληλία αυτοκράτορος και πατριάρχου, μας λέει ότι ο ναός αυτός είναι ανακαινισμένος μετά τον Οκτώβριο του 1289, γιατί είναι η περίοδος που αρχίζουν συμπίπτουν.
Αυτό είναι πολύ περίεργο, να βλέπουμε αυτοκράτορα και πατριάρχη σε επιγραφή η οποία είναι σε χώρο ο οποίος είναι λατίνο κρατούμενος.
Η Αίγινα ήδη από το 1204 είναι είναι σαν Βενετούς και αλλάζει, γίνεται μπάλα, μεταξύ του Δουκάτου Αθηνών και Βαρονίας Καρύστου, ανάλογα με το ποιος τη χρειάζεται και ποιος δεν τη χρειάζεται.
Άρα μιλάμε για μία λατινοκρατούμενη περιοχή, με άλλους ηγέτες, με άλλους άρχοντες, αλλά παρόλα αυτά εδώ τολμούν και αναφέρουν τον Βυζαντινό αυτοκράτορα και τον Οικουμενικό Πατριάρχη.
Η δήλωση του Γιώργου Μπήτρου, μέλους της Ομάδας Προστασίας Πολιτιστικής Κληρονομιάς Αίγινας.
Με εξαιρετική προσέλευση ανθρώπων, που ενδιαφέρονται για τον πολιτισμό και την ιστορία της Αίγινας, πραγματοποιήθηκε σήμερα, μία τόσο παγωμένη ημέρα, ξενάγηση στον χώρο της Ομορφοκκλησιάς, της εκκλησίας των Αγίων Θεοδώρων, που βρίσκεται μεταξύ Ασωμάτων του Κυψέλης.
Είναι το καλύτερο Βυζαντινό μνημείο της Αίγινας, σύμφωνα με τους ειδικούς, την ξενάγηση πραγματοποίησε ο αρχιτέκτονας κ Δέδες και χαρήκαμε που ανάμεσα στους ανθρώπους που ήρθαν υπήρχαν αρκετοί επώνυμοι, άνθρωποι που ενδιαφέρονται για τον πολιτισμό για τις τέχνες και για τα γράμματα εδώ στην Αίγινα.
Η προσπάθειά μας αυτή βρίσκεται μέσα στο πλαίσιο της Ομάδας Προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς Αίγινας που έχει συσταθεί και έχει πάρει και νομική υπόσταση και σκοπός είναι να γνωρίσουμε στον κόσμο τα μνημεία της Αίγινας και να συμβάλλουμε με όσο το δυνατόν καλύτερο τρόπο γίνεται στη διάσωσή τους, στη διατήρηση τους, στη συντήρηση τους και στην προβολή τους.
Ο κύριος Γιάννης Δέδες είναι ένας από τους ανθρώπους που μετέχει στην ομάδα και μας έχει βοηθήσει αρκετά και στην προηγούμενη δράση, που ήταν η εγκατάσταση καινούργιων κουφωμάτων θυρών και παραθύρων στο δίδυμο ναό της Παλαιόχωρας στο Κάστρο.
Θα θέλαμε, επίσης, να πούμε ότι όσοι ενδιαφέρονται για την ομάδα και να γίνουν μέλη, αλλά και να λαμβάνουν e-mail και να ενημερώνονται υπάρχει σχετική σελίδα με την ονομασία: “Ομάδα Προστασίας Πολιτιστικής Κληρονομιάς Αίγινας” στο facebook.
Ήδη έχουμε κάνει κάποιες δράσεις και σκοπεύουμε και μόλις ανοίξει ο καιρός και το επιτρέψουν και οι υγειονομικές συνθήκες να συνεχίσουμε ώστε να ανοίξουν αυτή την προσπάθεια στο πλατύ κοινό της Αίγινας, που από ότι είδαμε σήμερα, παρά τις αντίξοες καιρικές συνθήκες ήταν εδώ όλοι και πραγματικά συμμετείχαν και χάρηκαν μία ξενάγηση η οποία μας έδωσε, πάρα πολλά στοιχεία για αυτόν τον όμορφο ναό, τον οποίο μπορεί να περνάμε απ έξω να τον προσπερνάμε, να μην δίνουμε τη σημασία που πρέπει, αλλά όμως είναι ένα σπουδαίο μνημείο για την Αίγινα και όπως είπε και ο κύριος Δέδες, ίσως είναι το καλύτερο Βυζαντινό μνημείο ολόκληρης της Μητροπολιτικής Περιφέρειας Ύδρας Σπετσών και Αιγίνης.
Είναι το καλύτερο Βυζαντινό μνημείο της Αίγινας, σύμφωνα με τους ειδικούς, την ξενάγηση πραγματοποίησε ο αρχιτέκτονας κ Δέδες και χαρήκαμε που ανάμεσα στους ανθρώπους που ήρθαν υπήρχαν αρκετοί επώνυμοι, άνθρωποι που ενδιαφέρονται για τον πολιτισμό για τις τέχνες και για τα γράμματα εδώ στην Αίγινα.
Η προσπάθειά μας αυτή βρίσκεται μέσα στο πλαίσιο της Ομάδας Προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς Αίγινας που έχει συσταθεί και έχει πάρει και νομική υπόσταση και σκοπός είναι να γνωρίσουμε στον κόσμο τα μνημεία της Αίγινας και να συμβάλλουμε με όσο το δυνατόν καλύτερο τρόπο γίνεται στη διάσωσή τους, στη διατήρηση τους, στη συντήρηση τους και στην προβολή τους.
Ο κύριος Γιάννης Δέδες είναι ένας από τους ανθρώπους που μετέχει στην ομάδα και μας έχει βοηθήσει αρκετά και στην προηγούμενη δράση, που ήταν η εγκατάσταση καινούργιων κουφωμάτων θυρών και παραθύρων στο δίδυμο ναό της Παλαιόχωρας στο Κάστρο.
Θα θέλαμε, επίσης, να πούμε ότι όσοι ενδιαφέρονται για την ομάδα και να γίνουν μέλη, αλλά και να λαμβάνουν e-mail και να ενημερώνονται υπάρχει σχετική σελίδα με την ονομασία: “Ομάδα Προστασίας Πολιτιστικής Κληρονομιάς Αίγινας” στο facebook.
Ήδη έχουμε κάνει κάποιες δράσεις και σκοπεύουμε και μόλις ανοίξει ο καιρός και το επιτρέψουν και οι υγειονομικές συνθήκες να συνεχίσουμε ώστε να ανοίξουν αυτή την προσπάθεια στο πλατύ κοινό της Αίγινας, που από ότι είδαμε σήμερα, παρά τις αντίξοες καιρικές συνθήκες ήταν εδώ όλοι και πραγματικά συμμετείχαν και χάρηκαν μία ξενάγηση η οποία μας έδωσε, πάρα πολλά στοιχεία για αυτόν τον όμορφο ναό, τον οποίο μπορεί να περνάμε απ έξω να τον προσπερνάμε, να μην δίνουμε τη σημασία που πρέπει, αλλά όμως είναι ένα σπουδαίο μνημείο για την Αίγινα και όπως είπε και ο κύριος Δέδες, ίσως είναι το καλύτερο Βυζαντινό μνημείο ολόκληρης της Μητροπολιτικής Περιφέρειας Ύδρας Σπετσών και Αιγίνης.
