Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί το πρώτο μέρος από τη μελέτη του θεολόγου - εκπαιδευτικού Γεωργίου Μπήτρου με τίτλο: "Το παραδοσιακό αγροτικό σπίτι της Αίγινας και η οικιακή οικονομία. Καλλιέργειες και διατροφή."
"Αναφερόμενος όμως στους προγόνους μας, θυμήθηκα εικόνες από τα παιδικά μου καλοκαίρια εκεί ψηλά στην Κυψέλη στους πρόποδες της Δραγουνέρας, στο παλιό σπίτι του παππού και της γιαγιάς. Εικόνες από τα υπόγειο του σπιτιού που σαν τους κλέφτες κατεβαίναμε με την αδελφή μου, για να παίξουμε και να εξερευνήσουμε γωνιές με άγνωστα αντικείμενα για μας τότε, παλιά, σκονισμένα και παρατημένα. Σε ένα υπόγειο σκοτεινό, γεμάτο αράχνες, εγκαταλελειμμένο γεμάτο άχρηστα πράγματα πλέον που κάποτε όμως ήταν σε χρήση, είχαν ζωή, ήταν η ζωή του σπιτιού.
Δεν θα μπορούσα όμως να σας προσφέρω αυτό το ταξίδι χωρίς τη βοήθεια του πατέρα μου, ο οποίος ξεσκόνισε και ξε-αράχνιασε με την μνήμη του όλα αυτά τα αντικείμενα, τα οποία ως παιδί και εκείνος είχε αγγίξει με άλλα είχε δουλέψει και γενικά γνώριζε αυτό το χώρο σπιθαμή προς σπιθαμή.
Ο παππούς πέθανε το 1966 και από τότε τα εργαλεία, τα σύνεργα του, απέμειναν εκεί. Αργότερα η γιαγιά τα χάρισε σε κάποιους γείτονες. Ο μπάρμπα – Γιώργης στα νιάτα του ήταν ναυτικό. Πήγαινε με τα σφουγγαράδικα στην Ιταλία στις ακτές της Βορείου Αφρικής αλλά δεν βούταγε, κράταγε το κολαούζο. Όταν λοιπόν στα ανοιχτά της Ιταλίας πέρασε μια μέρα από κοντά τους ένα μεγάλο ποστάλι της εποχής εκείνης (μεγάλο επιβατηγό πλοίο) ο παππούς το θαύμαζε και έλεγε και ξαναέλεγε: «πω πω τι κάραβος είναι αυτός». Ε δεν ήθελε και πολύ, από αυτή τη φράση ο παππούς απέκτησε και το παρατσούκλι του. Τον είπαν «Καραβό». Ο μπάρμπα – Γιώργης ο Καραβός λοιπόν όταν γύριζε τέλη Σεπτέμβρη αρχές Οκτώβρη στην Αίγινα, εποχή που γύριζαν όλα τα σφουγγαράδικα, ασχολείτο με τα χωράφια του. Και δόξα τω Θεώ είχε αρκετά.
Στο υπόγειο του σπιτιού αποθήκευε ότι του χάριζε η γη του. Ότι μάζευε με τα χέρια του. Το καρπό του κόπου και του μόχθου μιας χρονιάς. Γιατί τα χρόνια πέρασαν δεν πήγαινε πλέον με τα σφουγγαράδικα, και η κύρια ασχολία του ήταν πλέον τα χωράφια και τα ζώα του. Στο υπόγειο αυτό λοιπόν φυλάσσονταν τα προϊόντα -τα γεννήματα- της χρονιάς, οι καρποί και ότι ακόμα έπρεπε να φυλαχθεί για να βγει ο χειμώνας. Τα χρόνια ήταν δύσκολα, υπήρχε φτώχια, πέρασαν και πείνα με την κατοχή, έπρεπε να γίνεται σωστή διαχείριση. Το υπόγειο με τόσα πράγματα ήταν ένας μικρός παράδεισος και δροσερό όπως ήταν διατηρούσε σε καλή κατάσταση τα τρόφιμα.
Από τα πρώτα αντικείμενα που θυμάμαι έντονα είναι σε μια γωνιά ένας σκονισμένος γεμάτος αράχνες αργαλειός. Μετά έμαθα από τον πατέρα μου ότι με αυτό έφτιαχναν κουρελούδες. Από κοντά τα εργαλεία του παππού με τα οποία δούλευε τη γη. Τα φρόντιζε τα είχε πάντα καθαρά και σε καλή κατάσταση. Μιλάμε για τη τσάπα, τον κασμά, την αξίνα, το τσεκούρι, το θρινάκι, το ινί, τις πλάνες, το ξυλοφάι, τα πριόνια κ.αλ.
Στην άλλη γωνιά δύο μεγάλα ξύλινα βαρέλια. Εκεί έμπαινε ο μούστος. Ο μούστος προερχόταν από τα αμπέλια του παππού στο Βαθυπόταμο και στη Μπαμπατσέα, αλλά και από τα γύρω από το σπίτι μικρά αμπελάκια. Τα σταφύλια τα πατούσε σε πατητήρια γειτόνων και φίλων. Ο μούστος θα έδινε το κρασί της χρονιάς. Όμως η νοικοκυρά θα κράταγε και από αυτόν θα έφτιαχνε καταρχήν τη μουσταλευριά, τα μουστοκούλουρα, το πετιμέζι, την πετιμεζόπιτα (κυρίως στις σαρακοστές). Επίσης από τα τσάμπουρα θα έφτιαχνες και λίγο τσίπουρο.
Δίπλα στα κρασοβάρελα υπήρχαν τέσσερα πιθάρια με λάδι. Οι ελιές στο Βαθυπόταμο και στους Αγίους έδιναν το λάδι της χρονιάς, αν βέβαια η χρονιά ήταν καλή. Τα πιθάρια μεγάλου σχήματος αλλά και κάποια μικρότερα τα αγόραζαν. Ήτα έφερναν από τον Πειραιά ή από τα εργαστήρια του Μεσαγρού ή του Παντελή του Κουλικούρδη στους Αγίους. Οι ελιές φυλάσσονταν σε κιούπια. Από αυτά τα εργαστήρια, το κάθε Αιγινήτικο σπιτικό αγόραζε τη μεγάλη στάμνα για το νερό, υπήρχε επίσης το μικρότερο σταμνί – η κανάτα – και το κανατάκι που έβαζαν νερό και το έπαιρναν μαζί τους στο αμπέλι ή στα άλλα χωράφια.
Σε δύο μεγάλα κασόνια φυλασσόταν το κριθάρι και το σιτάρι τα οποία είχε σπείρει και θερίσει στα γύρω χωράφια. Το σιτάρι και το κριθάρι το αλώνιζε στο γειτονικό αλώνι με γαϊδουράκι. Αυτά έδιναν το ψωμί. Για αυτό μέσα στο κατώι υπήρχε η πινακωτή, το πλαστήρι πάνω στο οποίο ζύμωναν και άνοιγαν φύλλο.
Σε κάποια κοφίνια παραδίπλα βρισκόταν οι βίκος και τα αράκια. Στο τοίχο κρεμασμένες πλεξούδες με σκόρδο και τα κρεμμύδια. Σε άλλα κασόνια οι πατάτες, τα λεμόνια, τα μύγδαλα, το καλαμπόκι. Σε μικρά κιούπια τα ξερά σύκα για το χειμώνα που η γιαγιά τα είχε ζεματίσει και τα είχε γεμίσει με μια καρδία (αμύγδαλο).
Από τα πατερά κρέμονταν οι τάβλες πάνω στις οποίες έβαζαν τα τυριά. Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι ελλείψει ψυγείου, τα τρόφιμα διατηρούνταν στο υπόγειο όπου ήταν δροσερό ή μέσα στο σπίτι στο φανάρι που κρεμόταν από τα πατερά ή μέσα στην παλεθούρα (σκαφτό ντουλαπάκι μέσα στον τοίχο).
Μιλήσαμε όμως για το τυρί. Κάθε σπιτικό είχε τα ζώα του. Τα σπιτάκια για τα ζώα, το κοτέτσι ή το σπιτάκι για την κατσίκα και την προβατίνα ήταν πολύ κοντά στο σπίτι σχεδόν στην αυλή του. Από αυτά τα ζώα έπαιρναν το γάλα, το οποίο όταν περίσσευε η νοικοκυρά το πουλούσε. Λέμε όταν περίσσευε γιατί από αυτό το γάλα έπιναν, έφτιαχναν τυρί, μυζήθρα, τσίγαρα, γερεμέζι, γαλόπιτα, άιντε και κάποιο γαλακτομπούρεκο της Τυρινής.
Σε ένα καλάθι υπήρχαν τα αυγά, τα οποία πουλούσαν κυρίως. Οι κότες ήταν πολύτιμες σε κάθε σπιτικό, γιατί εκτός από τα αυγά, τις καλές μέρες έδιναν και το κρέας.
Και όταν τα πράγματα ήταν πολύ επίσημα, μπορεί να έσφαζαν και τον κόκορα, τον οποίο τον έκαναν σούπα. Μάλιστα έλεγαν καθώς έβραζε: «Ξέρει αυτός τραγούδια», γιατί η σούπα τράβαγε κρασί και το κρασί έφερνε ευφημία τραγούδι – χορό – γλέντι.
Η αγροτική παραγωγή συμπληρωνόταν με τα προϊόντα που έβγαζε το μποστάνι. Όπως ντομάτες, πατάτες, κολοκύθια, μελιτζάνες, ατζούρια, μαρούλια, κρεμμύδια, κουνουπίδια, κουκιά, καλαμπόκι, αλλά και με ότι απέδιδαν τα δένδρα όπως ελιές, σύκα, αμύγδαλα, σταφύλια, βερίκοκα, ρόδια, αχλάδια. Ίσως φανεί παράξενο, αλλά εάν μέσα στα χωράφια υπήρχε χαρουπιά δεν θεωρείτο άχρηστη. Πέρα από τον πλούσιο ίσκιο που εξασφάλιζε πρόσφερε τα χαρούπια της από τα οποία έβγαζαν το χαρουπάλευρο και το χαρουπόμελο."
