Το κοπανέλι είναι ένα ιδιαίτερο είδος θαυμάσιας χειροποίητης δαντέλλας, που πλέκεται με ειδικό τρόπο. Η ονομασία «κοπανέλι» προέρχεται από το ρυθμικό κτύπημα που κάνουν τα ξυλάκια, επάνω στα οποία βρίσκονται τυλιγμένες οι κλωστές, καθώς μετατοπίζονται κατά την διαπλοκή.Η τεχνική δεν είναι άλλη από την διαπλοκή – το πλέξιμο – ινών και κλωστών – σε κατακόρυφη διάταξη τοποθετημένων – χωρίς κόμπους και δεσίματα ανάμεσα.
Δεν είναι γνωστό πότε και που γεννήθηκε το κοπανέλι. Αυτό που γνωρίζουμε είναι πως οι Αιγινήτικες δαντέλλες εξετίθεντο και επωλούντο ήδη το 1884 – 85 στην Βασιλική Σχολή Χειροτεχνίας, στην Αθήνα – Φιλελλήνων, 7 που είχε ιδρύσει η Βασίλισσα Αμαλία και η πριγκίπισσα Υψηλάντη. Επισήμως η τέχνη του κοπανελιού άρχισε να διδάσκεται στην Βασιλική Σχολή Χειροτεχνίας, που ιδρύθηκε, εδώ, στο νησί μας, το 1987. Βασιλικές Σχολές Χειροτεχνίας ιδρύθηκαν και στις Σπέτσες, την Κόρινθο, την Κεφαλονιά, το Γαλαξίδι, το Κορωπί και αλλού, αλλά οι Αιγινήτικες δαντέλλες δεν ομοιάζουν προς αυτές των άλλων πόλεων και νησιών. Καθώς λέγεται, η σχολή κοπανελιού, εδώ στην Αίγινα, έγινε με την συμβολή της Λαίδης Engerton – συζύγου του Βρετανού Πρέσβη - η οποία είχε πολλές φορές δεχθεί την φιλοξενία της κ. Κοντοσταύλου – κυρίας επί των τιμών της Βασίλισσας – στην βίλλα της, εδώ, στο νησί μας. Έκτοτε πολλές γυναίκες έχουν διδαχθεί την τέχνη αυτή, είτε διότι τους αρέσει, πλέκοντας για προσωπική χρήση ή προκειμένου να πωλούν τις δαντέλες για λόγους βιοποριστικούς ή για να έχουν ένα επιπρόσθετο οικογενειακό εισόδημα.
Η δαντέλλα πλέκεται κομμάτι – κομμάτι, τμηματικά, περίπου ως εξής: Οι γυναίκες κάθονται και βάζουν επάνω στα πόδια τους ή ένα μικρό τελάρο ή ένα κασελάκι, για το πλέξιμο κομματιών δαντέλλας μικρών και στενών ή βάζουν ένα ειδικό μαξιλάρι, το κουσούνι, για μεγαλύτερα κομμάτια δαντέλλας. Έπειτα τοποθετούν πάνω στο μαξιλάρι αυτό και στερεώνουν καλά την λεπτή περγαμηνή, όπου έχουν σχεδιάσει το πατρόν της δαντέλας τους. Ακολούθως τοποθετούν, πολύ προσεκτικά, καρφίτσες – οδηγούς πάνω στο περίγραμμα και τις διασταυρώσεις του σχεδίου. Οι κλωστές τους δεμένες ανά 2, 4, ή 8 είναι στερεωμένες σε μία καρφίτσα, στην αρχή του σχεδίου και το μήκος του βρίσκεται, τυλιγμένο σε 18 με 20 ειδικά μακρόστενα ξυλάκια, σαν πασσάλους, κοπανέλια, φτιαγμένα ή από κόκαλο ή δρυ ή λεμονιά ή αμυγδαλιά.
Κρατώντας η πλέχτρα τώρα ένα ζευγάρι κοπανέλια στο ένα χέρι και στο άλλο, περνά τις κλωστές πάνω – κάτω σαν να υφαίνει. Όταν το ή τα κομμάτια είναι έτοιμα, επαναλαμβάνει την ίδια διαδικασία για τα επόμενα κομμάτια, τα οποία μετά συνενώνονται στο απαιτούμενο μέγεθος.
Οι γυναίκες αμείβονται με το κομμάτι και σύμφωνα με τον αριθμό των κομματιών είναι και η ζητούμενη τιμή ολόκληρης της δαντέλλας. Μικρές ή μεγαλύτερες δαντέλλες χρησιμοποιούνται για να τοποθετηθούν πάνω σε τραπέζι σαλονιού , στον μπουφέ ή όπου άλλου, ως διακόσμηση, Έχουν όμως πλεχθεί και ολόκληρα τραπεζομάντιλα με την δαντέλλα αυτή, όπως και κουρτίνες επίσης. Λέγεται μάλιστα, πως κάποτε έπλεξαν ολόκληρη δαντελένια μπλούζα, που έραψαν μετά πάνω σε ύφασμα ζορζέτας. Ήταν σύνηθες, παλαιότερα, δαντέλλες – κοπανέλια να τοποθετούνται, ράβοντας τες πάνω σε προικιά, νυφικά φορέματα, βαπτιστικά κτλ. Οι δημοφιλέστερες Αιγινήτικες δαντέλλες είναι οι ονομαζόμενες δαντέλλες Βρυξελών ή Μιλάνου.
Η τέχνη του κοπανελιού μεταδίδεται παραδοσιακά από μάνα σε κόρη έως σήμερα. Κάποιες από τις αείμνηστες δασκάλες της τέχνης αυτής ήταν οι: Όλγα Μαρμαρινού, Νίκη Λορέντζου, Σοφία Γιαννίτση, Ιουλία Λεούση, Τιτταούλη, Κάππου, Γαρυφάλλου, Σταυρούλα Αιγινήτου, Λάουλα Αγγελοκαστρίτου και πολλές άλλες φυσικά.
Σήμερα ελάχιστα κορίτσια γνωρίζουν την τέχνη αυτή, για τον λόγο αυτόν ιδρύθηκε τμήμα στον Μορφωτικό Σύλλογο Αίγινας «Ο Καποδίστριας» προκειμένου να διασωθεί και διαδοθεί αυτή η ιδιαίτερη και καταπληκτική πλέξη δαντέλας όχι μόνο στην Αίγινα, αλλά και σε όλη την Ελλάδα.
